Ile warta jest praca sezonowa i tymczasowa?

Niniejszy artykuł jest próbą odpowiedzi na kilka pytań dotyczących wynagrodzeń na rynku pracy tymczasowej i sezonowej. Jakie oferty pracy przeważają na tym rynku? Jak kształtują się płace pracowników tymczasowych i sezonowych? Od jakich czynników zależy wysokość ich wynagrodzeń? Czy osobom szukającym zatrudnienia na okres kilku miesięcy opłaca się wyjeżdżać za granicę, czy pozostać w Polsce? I wreszcie – czy aktualna sytuacja gospodarcza ma wpływ na wynagrodzenia tych grup pracowników – a jeżeli tak, to jaki?

Jakie oferty pracy tymczasowej i sezonowej są najpopularniejsze?

O rynku pracy tymczasowej i sezonowej możemy mówić przede wszystkim w odniesieniu do branż, które charakteryzują się dużą zmiennością lub chwilowym zapotrzebowaniem w zakresie liczby realizowanych zleceń, kontraktów. Praca tymczasowa może mieć charakter pracy sezonowej. Jednak tym, co od pracy sezonowej ją odróżnia, jest fakt zawarcia stosunku pracy pomiędzy trzema podmiotami: agencją pracy tymczasowej, pracodawcą i pracownikiem. Z jakimi ofertami najczęściej mają do czynienia agencje pracy tymczasowej?
„Do pracy tymczasowej poszukuje się głównie pracowników produkcyjnych tj. operatorów maszyn produkcyjnych, magazynierów, pakowaczy, pracowników linii produkcyjnej. Poszukiwani są również pracownicy administracyjni zarówno niższego szczebla tj. sekretarki, kurierzy etc., jak i średniego szczebla: przedstawiciele handlowi, pracownicy call center” – mówi Artur Wawrzyniak, Dyrektor Regionu firmy Adecco Poland sp. z o.o.
„Grafton Recruitment Polska Sp. z o. o. zajmuje się rekrutacją pracowników tymczasowych na stanowiska administracyjne – recepcjonistka/sekretarka, asystentka biura, asystentka działu, asystentka zarządu, jak również na stanowiska specjalistyczne z zakresu księgowości i finansów, marketingu i sprzedaży, techniczne i IT. Przeważają rekrutacje na stanowiska asystenckie, które pojawiają się u nas najczęściej. Liczba projektów rekrutacyjnych zmienia się sezonowo, ze względu na różnego rodzaju zastępstwa najwięcej ofert pojawia się w okresie wakacyjnym” – mówi konsultant ds. rekrutacji, Agnieszka Widacka.
Okres wakacyjny sprzyja również zapotrzebowaniu na pracowników sezonowych w branży turystycznej czy w gastronomii. Na znalezienie pracy mogą liczyć nie tylko wykwalifikowani barmani, kelnerzy czy handlowcy, ale także poszukujący dorywczej pracy studenci. Czy mogą oni jednak liczyć na „słuszny zarobek”?

Jakie są zarobki pracowników tymczasowych i sezonowych?

„Wynagrodzenie pracowników tymczasowych jest uzależnione głównie od dwóch czynników” – mówi Artur Wawrzyniak. – „Po pierwsze od pracy jaką wykonują, a po drugie od miejsca, w jakim są zatrudnieni. Ważnym czynnikiem jest również ilość wymaganych od pracownika kompetencji, na przykład znajomość nietypowego języka obcego lub rzadkie uprawnienia”. Można się zatem spodziewać, iż osoba szukająca pracy na krótki okres czasu, nie posiadająca odpowiednich kwalifikacji, nie może liczyć na wynegocjowanie górnych stawek wynagrodzeń dla danego stanowiska.
Czy opłaca się szukać pracy sezonowej za granicą? Na pierwszy rzut oka tak. Samo porównanie stawek godzinowych za pracę sezonową w lokalach, sklepach czy hotelach wypada z reguły na korzyść „zagranicy”. Od przewidywanych zarobków należy jeszcze odliczyć koszty zakwaterowania, wyżywienia i transportu. Przykładowo, w Wielkiej Brytanii podstawowe koszty utrzymania szacowane są na 2 400 – 3 100 PLN miesięcznie, przyjmując obecny kurs GBP ~ 5,20 PLN. Z kolei, osoby zatrudnione w hotelach w charakterze pokojówek czy kelnerów, otrzymują pensję pomniejszoną o 200 – 300 EUR w przypadku korzystania z zakwaterowania w hotelu. Jakich zarobków można się spodziewać w wybranych zawodach o charakterze tymczasowym?

Gastronomia - barman, kelner

Wysokie stawki na stanowiskach barmana dotyczą głównie „mistrzów w swoim fachu”, a także osób, które pracują w najbardziej ekskluzywnych lokalach. Widełki płacowe w przypadku wynagrodzeń podstawowych mogą jednak w pełni nie odzwierciedlać różnic pomiędzy najniżej a najwyżej opłacanymi barmanami. Znaczną część wynagrodzenia pracowników barów i restauracji, szczególnie w przypadku najmodniejszych lokali, stanowią bowiem napiwki.
Spory udział tzw. „tipów” w wynagrodzeniu całkowitym jest także charakterystyczny w przypadku kelnerów – szczególnie tych, którzy znaleźli zatrudnienie w miejscowościach chętnie odwiedzanych przez turystów. Obecna sytuacja nie wygląda jednak tak optymistycznie, jak choćby w ubiegłym roku.
„Jeszcze w ostatnie wakacje [2008 roku, przyp. red] to było normą zarobić 5 tysięcy na rękę jako kelner” – mówi Ania, jedna z krakowskich kelnerek. „Kraków był zresztą od dłuższego czasu chętnie odwiedzany przez turystów, głównie z Wielkiej Brytanii. Po wakacjach napływ turystów się zmniejszył, a wraz z nim – zmniejszyły się zarobki kelnerów” – żartobliwie podkreśla Ania. „W wakacyjny weekend udawało się niekiedy dostać łącznie 700-800 zł napiwku. Obecnie bardzo dobrym wynikiem jest 200-300 zł”.
Nie wszyscy kelnerzy mają jednak możliwość uzyskania dodatkowego wynagrodzenia w postaci tipów. „Rzadko otrzymuję napiwki, prawdopodobnie wynika to z formy, w jakiej klienci dokonują u nas płatności. Nie rozliczają się z kelnerem przy stoliku, lecz dopiero przy kasie” – mówi barmanka innego krakowskiego lokalu. „Stawka za godzinę wynosi przy tym… 4 zł”.
W poniższej tabeli zestawiono najczęściej obowiązujące wysokości stawek godzinowych barmanów i kelnerów w wybranych miastach. Średnia liczba godzin pracy osób zatrudnionych na tych stanowiskach wynosi od 168 do 175 miesięcznie.



Jak natomiast kształtują się zarobki barmanów i kelnerów za granicą? Przykładowo, kelner zatrudniony we włoskim pubie zarabia 6-7 EUR za godzinę. W Grecji – 5-6 EUR plus napiwki. Miesięczny zarobek kelnera na Cyprze wynosi 500 CYP (ok. 3 060 PLN, 1 CYP, funt cypryjski = 6,12 PLN, przyp. red.). Do tego należy doliczyć napiwki wynoszące do 15 CYP (ok. 92 PLN) dziennie. Barman zarabia z kolei 600 funtów cypryjskich. W Holandii, kelner zatrudniony w hotelu, zajmujący się także dostawą żywności oraz przygotowaniem szwedzkich stołów, zarabia 1 150 – 1 400 EUR miesięcznie. Warunkiem jest jednak posiadanie co najmniej dwuletniego doświadczenia oraz znajomość języka angielskiego na poziomie co najmniej komunikatywnym.
W Wielkiej Brytanii minimalne wynagrodzenie wynosiło do końca września 2008 r. 4,45 GBP dla pracowników w wieku 18-21 lat, a 5,35 GBP dla osób powyżej 22 roku życia. Od 1 października 2008 stawki te wynoszą odpowiednio 4,77 i 5,73 GBP. Pracownicy niewykwalifikowani, szukający pracy dorywczej, nie mają co liczyć na stawki wyższe od minimalnych. Tak o swojej pracy wakacyjnej na stanowisku barmanki mówi jedna ze studentek socjologii na Uniwersytecie Warszawskim: „Przez dwa i pół miesiąca pracowałam w restauracji na lotnisku w Manchesterze. Dostawałam najniższą stawkę, czyli 5,35 GBP za godzinę. Ilość godzin pracy w tygodniu była różna. W zależności od zmiany, pracowałam osiem czy dziewięć godzin dziennie. W przypadku nadgodzin pracownicy nie dostawali większej stawki. Wśród kelnerów zdarzały się osoby, które w krytycznym momencie, z powodu zbyt małego zespołu pracowników, pracowały po 14 godzin dziennie, a mimo to dostawały podstawową stawkę, 5,35 GBP za godzinę. Napiwki otrzymywali niemal wyłącznie kelnerzy, którzy co prawda dzielili się nimi z pracownikami baru, ale „symbolicznie” (dosłownie po jednym funcie pod koniec dnia) i raczej niechętnie.

Turystyka i hotelarstwo – recepcjonista, pokojówka

Wśród ofert pracy w turystyce i hotelarstwie zdecydowanie największą popularnością cieszy się stanowisko recepcjonisty. Choć w tym charakterze najchętniej widziani są absolwenci turystyki i rekreacji, czy ekonomiki i organizacji turystyki, stanowisko recepcjonisty cieszy się dużym zainteresowaniem studentów szukających pracy dorywczej. Zarobki recepcjonistów wykazują się umiarkowanym zróżnicowaniem pod względem miejsca zatrudnienia. W zależności od tego, czy mowa jest o pracowniku hostelu, małego pensjonatu czy dużego hotelu, miesięczny zarobek recepcjonisty wynosi od 1 300 do 1 800 PLN „na rękę”.
Na pracę w turystyce i hotelarstwie za granicą nie mają co liczyć osoby, które nie znają języka obcego począwszy od stopnia komunikatywnego (pokojówki, osoby sprzątające), do bardzo dobrego (pracownicy recepcji). Najczęściej oferowana jest praca pokojówki lub tak zwanego „housemana”, czyli osoby odpowiedzialnej za stan magazynu, transport pościeli czy sprzątanie. Najniższa płaca pokojówki w Holandii wynosi 6,70 EUR za godzinę, a po kilku miesiącach wzrasta do 7-8 EUR.

Pracownik call center, magazynier, kasjer

W przeciągu ostatnich kilku miesięcy dużą popularnością cieszyły się oferty pracy na stanowisko pracownika call center. Według danych firmy Adecco, wynagrodzenie godzinowe osoby zatrudnionej na tym stanowisku mieści się w przedziale od 9 do 15 PLN brutto. Pracowników na stanowiska sprzedawców oraz magazynierów szukają natomiast duże sieci handlowe. Tak zwane „widełki płacowe” dla magazyniera wynoszą (według danych Adecco) od 7,60 do 12 PLN brutto za godzinę.
W przypadku pracy za granicą, Polacy mają szansę na dorywcze zatrudnienie w charakterze kasjerów lub osoby układającej towar na półkach. Tak o swoim doświadczeniu w charakterze pracownika sezonowego mówi jeden ze studentów AGH w Krakowie:
„Pracowałem w jednej z większych sieci hipermarketów w Walii już trzy razy. Za każdym razem był to okres 3 lub 4 miesięcy. Najpierw pracowałem przez sześć tygodni na umowę na okres próbny, którą zawsze zmieniano mi na umowę o pracę na czas nieokreślony. Pracowałem jako „wykładacz na półki”. Pensja początkowa na tym stanowisku to z reguły 0,20 – 0,30 GBP powyżej minimum. Ostatnio zarabiałem 5,60 GBP na godzinę. W tym roku jadę ponownie, ale nie mam pojęcia, jaką stawkę dostanę tym razem. Co ważne, podczas tych wyjazdów z reguły pracowałem na „nocki”, czyli od 22.00 do 8.00. Wtedy dostawałem dodatek 1,5 GBP do każdej godziny, a w każde święta państwowe i niedziele po 2 GBP.”
Na pytanie, czy kryzys gospodarczy w jakimkolwiek stopniu znalazł swoje odzwierciedlenie w możliwości zatrudnienia, rozmówca odpowiada:
„Przez dwa pierwsze lata pracowałem na kontrakcie na 39 godzin. W ubiegłym roku miałem umowę na 24 godziny, teraz po rozmowie udało mi się podpisać wyłącznie na 16 godzin. Choć zawsze słyszałem na wstępie, że nie ma dużo pracy, to zawsze okazywało się, że poza dniami kontraktowymi pojawiała się potrzeba nadgodzin. Wszystko wynika z tego, że pracuję w okresie wakacyjnym, w którym wiele osób wykorzystuje dni urlopowe. Skoro istnieje potrzeba zastąpienia innych pracowników nie boję się, że będę pracował tylko 16 godzin tygodniowo. Wystarczy, że zgłoszę się odpowiednio wcześnie. Wtedy nie ma problemu z zatrudnieniem”.

Budownictwo – robotnik, operator

Budownictwo należy zdecydowanie do tych branż, które dotkliwie odczuły skutki kryzysu. Obecna sytuacja gospodarcza ma swoje przełożenie zarówno na szanse zatrudnienia, jak i wynagrodzenie pracowników budowlanych. „Kryzys odczuły najdotkliwiej małe i średnie firmy, które najbardziej muszą konkurować o kontrakty” – mówi właściciel jednej z krakowskich firm budowlanych, zarządzający zespołem 10 pracowników. „Pracy jest o wiele mniej, a przychody spadły nawet o 20-30% w porównaniu z ubiegłym rokiem. Do tego, bardzo dużo ludzi wróciło z Zachodu, a nadmiar siły roboczej staje się kolejnym powodem, obok małej ilości zleceń, dla którego płace spadają. W wielu firmach płace spadły do 5 PLN za roboczogodzinę. Stawka wynosi od 10 PLN wzwyż, a zależy od stanowiska i kwalifikacji – obecnie najbardziej poszukiwani są fachowcy do prac wykończeniowych.”
Na względnie wysokie zarobki na tle całej branży nadal mogą liczyć pracownicy o specjalistycznych uprawnieniach. Przykładowo, według danych firmy Adecco, godzinowe wynagrodzenie operatora wózka widłowego wynosi od 12 do 15 PLN brutto.
Za granicą, podobnie jak w Polsce, spada zapotrzebowanie na pracowników budowlanych, szczególnie niewykwalifikowanych. Przykładowo, w Wielkiej Brytanii wynagrodzenie zazwyczaj jest niewiele wyższe od płacy minimalnej, przy czym wykwalifikowany murarz czy dekarz może liczyć nawet na stawkę godzinową 10-13 GBP. Wynagrodzenia pracowników budowlanych w wybranych krajach przedstawiono w tabeli 2.

Wpływ kryzysu gospodarczego na wynagrodzenia pracowników tymczasowych i sezonowych

Czy w porównaniu do poprzedniego roku zmieniła się liczba ofert pracy w formie sezonowej? Czy wzrosło lub spadło zainteresowanie tą formą zatrudnienia wśród osób szukających pracy? Eksperci podkreślają, iż sytuacja gospodarcza ma wpływ zarówno na relację między podażą i popytem na pracę sezonową, jak i na zarobki pracowników zatrudnionych w formie dorywczej czy zastępczej.
„Oczywiście spowolnienie gospodarcze miało wpływ również na rynek pracy tymczasowej” – mówi Artur Wawrzyniak. – „Zmniejszenie ilości ofert pracy było wyraźnie zauważalne w czwartym kwartale 2008 roku na przykład w branży samochodowej, ale już ostatni kwartał tego roku wskazuje na to, że rynek się stabilizuje i pojawia się więcej ofert. Kolejną zauważalną różnicą jest znacznie większa ilość osób szukających pracy, przez co konkurencja i poziom wymagań pracodawców znacznie wzrosły.”
Obecna sytuacja gospodarcza wywarła również wpływ na zaangażowanie i lojalność pracowników. „Spowolnienie gospodarcze spowodowało również poprawę jakości wykonywanej pracy przez już zatrudnionych pracowników” – kontynuuje A. Wawrzyniak. – „Wynika to głównie z lęku przed ewentualnymi zwolnieniami oraz z przeprowadzonych restrukturyzacji zakładów i zwolnień osób najgorzej wykonujących swoje obowiązki”.

Koniec spowolnienia gospodarczego, początek nowych dylematów

Należy również zwrócić uwagę na pewne obszary ryzyka związane z rynkiem pracy i wynagrodzeniami, także w sferze pracy tymczasowej.
Podaż na rynku pracy, także tej o charakterze dorywczym, powiększyła się wraz z rozwiązaniem umów o pracę wraz z początkiem 2009 roku przez wielu pracowników etatowych. Oczywiście, nie musi to oznaczać zwiększonego popytu na pracę, gdyż najczęściej pracodawcy starają się ograniczać koszty zatrudnienia. Z tego powodu dochodzi też do pewnych paradoksów. Z jednej strony pracodawcy nie chcą pozbywać się wykwalifikowanych pracowników. Z drugiej strony, nie oferują też atrakcyjnych wynagrodzeń. Pewnego rodzaju paradoks występuje też w przypadku pracowników. Ci, którzy znaleźli zatrudnienie, często są oni nieusatysfakcjonowani otrzymywanym wynagrodzeniem, jednak trzymają się obecnego miejsca pracy jak najdłużej i posłusznie wykonują swoje obowiązki z obawy przed zwolnieniem. Często aktywnie nie szukają lepszych możliwości zatrudnienia, akceptując fakt niedocenienia wartości swojej pracy, stagnacji w poziomach wynagrodzeń. Wraz z końcem kryzysu nastąpi jednak zanik poczucia niepewności, zwiększą się zatem wymagania i pewność pracowników.