Ile zarabiają księża?

Zarobki polskich księży wciąż budzą niezdrowe emocje. Wokół kościelnych majątków i pieniędzy "z tacy" skupia się coraz większa uwaga społeczeństwa. Dlaczego tak się dzieje? Odpowiedź jest prosta - okryte niezrozumiałą tajemnicą pensje są źródłem spekulacji co do ich wysokości. Choć duchowne władze zżymają się na taki stan rzeczy, zaprzeczając i opisując złą kondycję kościoła, społeczeństwo staje się coraz bardziej nieufne. Prowadzi to do takich sytuacji, jak wznawiane od kilku lat dyskusje na temat likwidacji Funduszu Kościelnego czy opodatkowania kościelnych pieniędzy.

Sama postawa władz kościelnych jest w tej kwestii niezrozumiała - wolą one odwoływać do zaufania wiernych niż poruszyć temat swych zarobków. Tymczasem coraz częstsze są wypowiedzi o rzekomym bogactwie księży. Badania CBOS z czerwca 2004 dotyczące postrzeganych i postulowanych zarobków Polaków pokazują, że zarobki księży są odbierane jako szczególnie zawyżone. Według opinii społecznej wynoszą one średnio 5026 zł. Łatwo więc zrozumieć narzekania duchownych na coraz niższe datki wiernych, którzy mają małą ochotę dofinansowywać "bogatych księży".

Dziś Kościół w Polsce nie ma obowiązku rozliczania się ze swoich dochodów z wiernymi, choć teoretycznie utrzymuje się wyłącznie z ich ofiar. W praktyce coraz częściej spotyka się księży - menedżerów, którzy potrafią nie tylko odprawić mszę, ale i sprawnie zarządzają kościelnym majątkiem, pomnażając parafialne fundusze. Dzięki temu nie są zdani tylko i wyłącznie na hojność swych parafian. Takie pozyskiwanie środków finansowych jest jak najbardziej na miejscu i kościół ma do tego prawo. Pytanie wiernych brzmi jednak coraz częściej: czy tam, gdzie zaczyna się interes kościoła zaczyna się także interes księdza?

Władze kościelne mogłyby z łatwością uciąć niezdrowe spekulacje, ujawniając swoje finanse. Tym bardziej więc dziwi uparte milczenie w tej kwestii.

Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie zasad wynagradzania księży oraz wysokości ich zarobków, biorąc pod uwagę wszystkie dostępne na ten temat informacje.

Zanim jednak przejdziemy do tego, jak naprawdę wyglądają wynagrodzenia księży, warto przedstawić ogólny zarys kościelnych finansów w Europie, aby wiadomo było skąd się biorą pensje duchownych.

Finanse Kościoła w Europie

Kościół w Polsce jest jednym z niewielu w Europie, utrzymujących się wyłącznie z ofiar wiernych. Podobnie jest we Francji i we Włoszech, gdzie również istnieje separacja majątkowa państwa od Kościoła. Państwo w żaden sposób nie dofinansowuje Kościoła we Francji, z wyjątkiem utrzymywania zabytkowych świątyń traktowanych jako dobra kultury narodowej. Środki materialne, którymi dysponuje tamtejszy Kościół, pochodzą z czterech głównych źródeł, którymi są:

• dobrowolne ofiary,
• składki niedzielne,
• stypendia mszalne,
• ofiary z tytułu innych posług religijnych (śluby, pogrzeby, chrzty, itd.).

Wszystkie te środki są rozliczane w ramach diecezji, stąd różna wysokość pensji księdza w zależności od diecezji, która ją wypłaca. Należy dodać, że z całej sumy pensji ksiądz pokrywa koszty utrzymania oraz własne potrzeby. Za mieszkanie, ubezpieczenie zdrowotne i emerytalne płaci kuria. Kuria pokrywa także wszelkie koszty związane z pracą duszpasterską. Dzięki tym podobieństwom często porównuje się Kościół francuski i polski. Francuskie diecezje publikują jednak na swoich stronach internetowych - jeśli nie dokładne rozliczenia, to przynajmniej jasne zasady ich wykonywania. Ujęte są one w formę "Sprawozdań finansowych" za dany okres. Sprawozdania te dotyczą nie tylko całego Kościoła ale i poszczególnych parafii.

Podobnie jest we Włoszech. Koszty funkcjonowania kościoła oraz utrzymanie księży, spoczywają tam na wiernych. Od czasu podpisania konkordatu, Kościół włoski coraz częściej apeluje do nich o większe datki, ponieważ z roku na rok boryka się z coraz większymi problemami finansowymi. Co prawda miesięczne zarobki księży we Włoszech nie są najmniejsze i wynoszą w przeliczeniu ok. 2800 zł miesięcznie, jednak ich wzrost jest niewielki. Np. ksiądz z 30-letnim stażem zarabia tam średnio o ok. 400 zł więcej niż nowicjusz. W porównaniu z szacunkowymi zarobkami polskiego księdza, wydają się one jeszcze niższe.

Oprócz zwyczajowych datków, wierni we Włoszech mają do rozdysponowania 0,08 % swojego podatku (tzw. prawo "8 promili") na cele religijne czy kulturalne. Większość społeczeństwa przeznacza tę część właśnie na Kościół katolicki. Można to potraktować jako opodatkowanie na rzecz Kościoła, jednak ma ono formę opcjonalną i dobrowolną.

W Hiszpanii istnieje podobny system. Obywatele mogą zdecydować, czy prawie 0,5 % z ich podatków przeznaczyć na cele kościelne lub inne potrzeby, np. dla biednych. Choć 99% niemal 40-milionowego społeczeństwa deklaruje katolicyzm, mniej niż połowa obywateli przekazuje pieniądze na Kościół.

Również na Węgrzech, 1% podatku dochodowego można przekazać wedle uznania na Kościół lub inne cele społeczne.

Zarówno w przypadku Francji jak i Włoch oraz Hiszpanii, byt księży oparty jest o finanse Kościoła, bez żadnej pomocy ze strony państwa.

W Niemczech natomiast sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Niemcy mają obowiązkowy podatek kościelny, który może wynieść do 9% podatku dochodowego. Z tego budżetu wypłacane są pensje księży, stąd też biorą się fundusze na wszelkie inwestycje Kościoła. Przychody Kościoła można łatwo obliczyć wiedząc, że prawie 28 mln Niemców to katolicy (z 82 mln populacji).

Obywatele, którzy nie chcą płacić podatku, muszą złożyć formalną deklarację oficjalnego wyrzeczenia się wiary. W praktyce oznacza to zakaz przyjmowania sakramentów, np. ślubu, co dla wielu osób jest wystarczającym powodem pozostania w kościele i płacenia obowiązkowej składki. Niemiecki Kościół ma pełne prawo do samodzielnego pobierania i dysponowania swymi podatkami. Państwo administruje nimi na mocy kontraktu, pobierając za to opłatę. Zwykle jest to 3 - 4% z całości podatków pobranych osobno przez poszczególne landy. Porozumienia pomiędzy władzami świeckimi i kościelnymi zwykle są lokalne. Lokalne władze decydują m.in. o dofinansowaniu zabytkowych budynków kościelnych, fundacji, imprez charytatywnych itp. Niektóre landy posuwają się jeszcze dalej - np. Bawaria wypłaca biskupom oraz pracownikom katedr (proboszcz i księża) pensje z pieniędzy publicznych. Mimo to, (a może właśnie dlatego) finanse Kościoła nie budzą tam tak wielkich emocji jak w Polsce. Każdego roku publikowane są przychody i rozchody całego Kościoła oraz poszczególnych parafii, aby wierni mieli jasność co do tego, jak zostały spożytkowane ich pieniądze.

W Belgii, gdzie 75% społeczeństwa to katolicy, nie wprowadzono takiego opodatkowania na rzecz Kościoła. Państwo przekazuje jednak fundusze na cele religijne, dzieląc je między pięć głównych wyznań.

W Szwecji, w której luteranizm przez długi czas pozostawał kościołem narodowym, do 2000 r. funkcjonował podatek kościelny. Bycie Szwedem automatycznie oznaczało bycie luteraninem i nakładało obowiązek opodatkowania się na rzecz Kościoła. Obywatele, którzy nie byli wyznawcami luteranizmu także płacili tzw. "podatek innowierczy".

Dopiero 1 stycznia 2000, nastąpiła separacja szwedzkiego Państwa od Kościoła. Pojawił się wówczas problem dotyczący zmiany dotychczasowego sposobu finansowania Kościoła. Aby móc zachować jego dotychczasowe funkcjonowanie, system opodatkowania pozostał. Stał się jednak dla obywateli dobrowolny. Dziś średnie datki członków szwedzkiego kościoła to 1,19% podatku dochodowego (dane z 2004 r.). O wielkości przekazywanego datku decydują wyznawcy.

Anglikański Kościół w Wielkiej Brytanii utrzymuje się zasadniczo z dwóch źródeł. Pierwszym są datki wiernych oraz rozmaite fundacje poszczególnych parafii. Drugim natomiast - przychody z kościelnych inwestycji na szczeblach parafialnych i diecezjalnych oraz Funduszu Majątku Kościelnego, zarządzanego przez Komisję Kościelną (33 członków). Podsumowując finanse kościołów w Europie warto zauważyć, że w żadnym kraju nie są one objęte tajemnicą (większość informacji jest publikowanych lub udostępnionych w Internecie). Nigdzie nie budzą takiego zainteresowania jak w Polsce.

Jeśli chodzi o finanse Kościoła w naszym kraju, są one uzależnione od hojności wiernych. Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1989 r. mówi, że "państwo i państwowe jednostki organizacyjne nie dotują i nie subwencjonują kościołów i innych związków wyznaniowych". Dotacje na zabytkowe kościoły oraz budynki należące do Kościoła również nie są przewidziane. Jak w takim razie traktować np. pensję księdza katechety, którego de facto wynagradza państwo? Niektóre instytucje Kościelne otrzymują państwowe dotacje. Kontrowersje budzi także Fundusz Kościelny, powstały w 1950 r. jako rekompensata majątków utraconych przez Kościół. Fundusz jest wg wielu opinii reliktem PRL, który nie ma dziś prawa bytu, ponieważ Kościół odzyskał już więcej majątku niż zostało mu odebrane. Tymczasem z kasy państwowej płyną dotacje, których formalnie powinno nie być, a jednocześnie Kościół odzyskuje kolejne majątki. Choć tego typu opinie spotykają się z protestem władz kościelnych, opinia publiczna wciąż nie jest informowana o wysokości dóbr kościelnych oraz rocznych przychodach. Kościół nie musi rozliczać się z podatków, co gwarantuje ustawa z 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. nr 26 poz. 319), wg której: "osoby prawne Kościołów i innych związków wyznaniowych są zwolnione od opodatkowania z tytułu przychodów ze swej działalności niegospodarczej. W tym zakresie osoby te nie mają obowiązku prowadzenia dokumentacji wymaganej przez przepisy podatkowe" (art. 13 pkt 2). Zwolnione od opodatkowania są także dochody z działalności gospodarczej przeznaczone na cele kultowe, oświatowo-wychowawcze, naukowe, kulturalne, na działalność charytatywno-opiekuńczą, punkty katechetyczne, konserwację zabytków oraz na inwestycje sakralne i kościelne.

W wywiadzie przeprowadzonym przez KAI w 2002 r., bp Wiktor Skworc, przewodniczący Rady Ekonomicznej Episkopatu stwierdził, że "finanse Kościoła katolickiego nie są tabu, co nie oznacza jednak, że wiedza na ich temat jest publikowana. Decyduje o tym zarówno wspomniana autonomia Kościoła i państwa, jak i kwestie zwyczajowe" (www.e-kai.pl, 13-11-2002).

Finanse Kościoła w Polsce oraz zarobki księdza

Choć wiele osób chętnie dowiedziałoby się, ile tak naprawdę zarabia ksiądz, uzyskanie tych podstawowych informacji nie jest wcale proste. Zwykle spotkać się można z odpowiedzią, że wynagrodzenia księży są uzależnione w dużym stopniu od regionu, w jakim znajduje się parafia, zakresu obowiązków i hojności wiernych.

Ta względność ma jednak przecież swoje granice. Podstawowym dochodem polskiego księdza, powołując się na raport KAI z 2002 r., jest stypendium mszalne, czyli ofiara składana przez wiernych przy odprawianiu mszy w określonej intencji. Takie stypendium z całego miesiąca, teoretycznie, powinno być traktowane jako miesięczna pensja. Księża muszą zapisywać poszczególne datki w specjalnej księdze parafialnej i zatrzymują je, lub też zostają one podzielone przez proboszcza na wszystkich księży pracujących w parafii. Z tego tytułu, w parafii wielkomiejskiej ksiądz otrzymuje przeciętnie 900-1000 zł miesięcznie, natomiast w parafii wiejskiej 400-600 zł - według danych ekonoma archidiecezji krakowskiej. Dodatkowe dochody zapewnia księżom tzw. "iura stolae", czyli ofiary, które wierni składają przy okazji sakramentów: chrztu, zapowiedzi, ślubu, pogrzebu, poświęcenia przedmiotów i miejsc. Według niektórych informacji, należą one do księdza udzielającego sakramentu, według innych, dzielone są pomiędzy wszystkich księży danej parafii, w odpowiednich proporcjach. Który z powyższych modeli dominuje wiedzą tylko księża. Stanowią one swoistą premię dla duchownego. Codziennie ksiądz może odprawić jedną mszę stypendialną, za która otrzymuje ofiarę od zamawiającego (zwykle 20 - 50 zł), natomiast w Boże Narodzenie może odprawić trzy takie msze. Pieniądze w całości trafiają do kieszeni księdza, są dzielone pomiędzy kilku księży, a niektórzy duchowni twierdza, że przekazują całą kwotę na cele charytatywne.

W niektórych parafiach ksiądz może zatrzymać 20-25% z datków otrzymanych w czasie kolędy i są one wówczas traktowane jako tzw. "trzynastka". Duża grupa księży pełni funkcję katechety w szkole i z tego tytułu także otrzymuje pensję. Przypomnijmy, że w momencie wprowadzania religii do szkół, aż do 1 września 1997 r. księża nie pobierali pensji za nauczanie religii w szkołach. Później wynegocjowano jednak państwowe pensje dla księży i katechetów.