Istnienie kilku źródeł zasilania PPK nie zmienia faktu, że środki zgromadzone w ramach systemu będą środkami prywatnymi uczestnika. Cały system oparty jest na zasadzie prywatnego oszczędzania. Właśnie dlatego o PPK można mówić jako o III filarze systemu emerytalnego w Polsce (choć spotyka się głosy odmienne), przy czym istotnie różniącym się od pozostałych dwóch, czyli ZUS-u i OFE. W mojej ocenie nie należy obawiać się pojęcia „III filaru”, które jest nazwą umowną. Mianem III filaru określane są wszelkie dobrowolne formy oszczędzania na emeryturę, także oszczędzanie w przysłowiowej skarpetce, czy na lokacie. Czy nazwiemy PPK elementem III filaru, czy systemem równoległym, wspierającym itp. jest wtórne. Chodzi o cel, jaki mu przyświeca. A celem tym jest gromadzenie oszczędności z przeznaczeniem na wypłatę po osiągnieciu 60 roku życia.
Rezygnacja z konsumpcji na rzecz oszczędzania
To, że oszczędzanie w ramach PPK będzie oszczędzaniem prywatnym – na zasadzie „skarbonki”, będzie niosło ze sobą określone konsekwencje. Jak w każdym przypadku odkładania środków finansowych na później, oszczędzanie w ramach PPK zakłada rezygnację z bieżącej konsumpcji. Tym PPK różni się od OFE – którego finansowanie oparto na podziale składki emerytalnej, czyli na podziale środków, których pracownik i tak nie otrzymywał do ręki. O ile pracownicy nie odczuwali podziałów składki emerytalnej w ramach OFE, o tyle odczują uczestnictwo w PPK. Wpłaty na PPK będą dodatkowym miesięcznym składnikiem, uszczuplającym otrzymywane wynagrodzenie netto. Przy średnim wynagrodzeniu na poziomie ok. 3.500 PLN brutto, rocznie pracownicy będą mieć od ok. 1.000 do ok. 2.000 PLN mniej na bieżące wydatki (w zależności od wysokości wpłat), bo środki te trafią do PPK. Kto zatem zdecyduje się na uczestnictwo w PPK, musi liczyć się z uszczupleniem swojej wypłaty. Zachętą mają być dodatkowe wpłaty realizowane obligatoryjnie przez pracodawcę oraz dopłaty z budżetu Państwa. Jeśli już ktoś podejmie trud oszczędzania, będzie mógł liczyć na gratyfikację.
W przypadku śmierci uczestnika środki nie przepadną
Jako że środki zgromadzone w PPK będą środkami prywatnymi, w przypadku śmierci uczestnika pozostającego w związku małżeńskim, połowa zgromadzonych przez niego oszczędności trafi do żyjącego współmałżonka. Oczywiście w takim zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. Pozostałe środki będą przysługiwać osobie upoważnionej przez zmarłego uczestnika PPK, a w wypadku braku osób upoważnionych, trafią do spadku i będą dziedziczone na zasadach ogólnych. Spadkobiercy będą mogli przeznaczyć odziedziczone środki na własne PPK w celu dalszego oszczędzania lub będą mogli dokonać ich wypłaty. Oszczędzając, nie ma zatem ryzyka utraty zgromadzonego kapitału.
Komornik środków nie zajmie, ale były małżonek tak
Środki zgromadzone w PPK nie będą podlegać egzekucji sądowej i administracyjnej, bo stałoby to w sprzeczności z celem systemu prywatnego oszczędzania na emeryturę. Państwo zachęcając do PPK daje zatem gwarancję, że decydując się na oszczędzanie i odkładając pieniądze na przyszłość, nie zostaniemy ich pozbawieni nawet jeśli utracimy płynność finansową. Wyjątek stanowić będą świadczenia alimentacyjne, które będą mogły być zaspokojone ze środków PPK.
Ale już w przypadku rozwodu, oszczędności w PPK będą podlegały podziałowi pomiędzy małżonkami na takich zasadach jak pozostałe składniki ich majątku wspólnego.. Po podziale i transferze środków, byli małżonkowie będą mogli dalej kontynuować – już w pojedynkę – oszczędzanie.
Środki prywatne z ograniczonym prawem do dysponowania
Aby system emerytalny oparty na prywatnym oszczędzaniu mógł zdać egzamin, niezbędne jest nie tylko zagwarantowanie uczestnikom PPK prywatnego charakteru gromadzonych środków, dopłat państwowych czy ochrony przed zajęciami komorniczymi. Konieczne jest również „zamrożenie” oszczędności, by ograniczyć i zniechęcić do sięgania po nie. Rozwiązanie takie będzie przewidziane w polskiej ustawie.
Uczestnicy PPK będą mieli możliwość w każdej chwili zrezygnować z oszczędzania i otrzymać zwrot środków, ale będzie to nieopłacalne. Ustawa przewiduje rozpoczęcie korzystania z oszczędności dopiero po przekroczeniu 60 roku życia. Wcześniejszy zwrot oszczędności będzie wiązał się z utratą dopłat pochodzących z budżetu Państwa. Z kolei 30% łącznej kwoty wpłat pochodzących od pracodawcy zostanie przekazanych do ZUS i zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego jako składka emerytalna. Tylko środki pochodzące od uczestnika zostaną zwrócone w 100%.
System korzystny dla wszystkich?
System PPK będzie zatem prywatnym i dobrowolnym oszczędzaniem na emeryturę, choć „pod auspicjami” Państwa, które wprowadzi mechanizm z jednej strony przyznając pewne bonifikaty (np. w postaci dopłat rocznych), z drugiej ograniczając prawo do swobodnego dysponowania prywatną własnością.
Nie jest też tak, że PPK jest przygotowany wyłącznie z myślą o pracownikach. Efekty programu będą zauważalne także dla gospodarki. Szacuje się, że w ciągu 10 lat obowiązywania PPK, może pojawić się od 150 do 300 mld PLN dodatkowych środków, które mają wzmacniać naszą gospodarkę i przyczyniać się do wzrostu dochodów.
