Streszczenie badania „Wpływ planowanego zwiększenia płacy minimalnej w latach 2020-2024
na wynagrodzenia, zatrudnienie i inflację w Polsce”

Wpływ wzrostu płacy minimalnej na wynagrodzenia, zatrudnienie i inflację
w świetle teorii i wyników badań empirycznych

Wzrost płacy minimalnej wywiera wpływ na trzy obszary gospodarki: wynagrodzenia, zatrudnienie i inflację. Część pracowników otrzymuje wyższe pensje, co przekłada się na zwiększenie przeciętnego wynagrodzenia na rynku. Pracodawcy, poszukując oszczędności, zmieniają strukturę zatrudnienia w organizacjach. Wzrost wydatków na wynagrodzenia wymaga podniesienia cen produktów, aby zakłady utrzymywały rentowność.

Wnioski płynące z badań empirycznych przeprowadzonych na świecie wskazują, że zwiększanie płacy minimalnej zmienia wynagrodzenia głównie wśród nisko zarabiających i skutkuje zmniejszaniem nierówności płac. W przypadku zatrudnienia, wpływ płacy minimalnej na jego poziom jest niewielki. Negatywny skutek dotyczy przeważnie pracowników młodych i osób o niskich kwalifikacjach. Podwyżki płacy minimalnej mają podobnie nieznaczny wpływ na wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych. Oddziaływanie tej podwyżki na ceny zachodzi przeważnie w sektorze usług, który charakteryzuje się wysokim udziałem osób zarabiających minimalne wynagrodzenie.

Tło ekonomiczno-społeczne dla podwyżki płacy minimalnej w Polsce

W 2019 roku płaca minimalna wynosiła 2 250 PLN. Polski rząd zapowiedział podniesienie jej do 3 000 PLN brutto w 2021 roku i do 4 000 PLN w 2024. Oznaczałoby to wzrost płacy minimalnej o 78% w ciągu pięciu lat. Zgodnie z wypowiedziami polityków taki plan miał dwa cele. Pierwszym były względy społeczne, czyli zmniejszenie nierówności dochodowych, wsparcie siły przetargowej pracownika oraz zahamowanie emigracji zarobkowej. Drugi cel obejmował rozwój gospodarczy – odejście od modelu wzrostu gospodarczego opartego na taniej sile roboczej i motywowanie przedsiębiorców do tworzenia nowych rozwiązań organizacyjnych. W ocenie rządu minimalne wynagrodzenie powinno w znacznie większym niż wcześniej stopniu stanowić instrument polityki publicznej.

W ciągu dwudziestu lat nominalne wynagrodzenie minimalne w Polsce wzrastało (z 650 PLN w 1999 roku do 2 600 PLN w 2020 roku) przeciętnie w tempie 6,8%. W 2020 roku Polska zajmowała 15 miejsce pod względem nominalnej wartości wynagrodzenia wśród krajów Unii Europejskiej. Jednak taki ranking nie umożliwia bezpośredniego porównania kwot, ponieważ nie uwzględnia różnic w poziomach cen poszczególnych państw. Parytet siły nabywczej to kurs walutowy wykluczający wpływ różnic w poziomach cen pomiędzy krajami. Biorąc go pod uwagę, Polska znajdowała się na 10 miejscu. Innym współczynnikiem informującym, w sposób uproszczony, o strukturze wynagrodzeń na rynku pracy jest iloraz minimalnego i przeciętnego wynagrodzenia. W ostatnim dwudziestoleciu, w Polsce wykazywał tendencję wzrostową. W 2019 roku wynosił 42,2%, to podobny poziom jak w Niemczech (42,6%), a wyższy niż w Rumunii (41,3%), Czechach (37,1%) i na Węgrzech (38,2%).

Według sondaży przeprowadzonych w latach 2019-2020 przez Kantar, Instytut Badań Pollster, IBRIS plan podwyżek płacy minimalnej na lata 2021-2024 zyskał poparcie większości Polaków. Pomimo to duża część społeczeństwa przewidywała negatywne skutki silnego wzrostu wynagrodzenia minimalnego na przestrzeni kilku lat. Zdecydowanie nieprzychylnie do takiej zapowiedzi nastawieni byli przedsiębiorcy. Zgodnie z wynikami ankiety NBP w 2019 roku, firmy sygnalizowały znaczne pogorszenie rentowności oraz podniesienie cen towarów i usług jako potencjalne skutki podwyżek płacy minimalnej.

Wpływ podwyżki płacy minimalnej na wynagrodzenia

Przy wyliczaniu wpływu podwyżki płacy minimalnej na poziom przeciętnego wynagrodzenia w Polsce posłużono się modelem ekonometrycznym oszacowanym na podstawie danych miesięcznych za lata 2001-2019. Dynamikę nominalnych płac uzależniono od czterech czynników: tempa wzrostu wydajności pracy (wpływ długookresowy), stopy bezrobocia (czynnik krótkookresowy, związany z fazą cyklu koniunktury), dynamiki cen żywności (zmienna obrazująca oczekiwania inflacyjne i związaną z nimi presję na wzrost wynagrodzeń) oraz dynamiki płacy minimalnej.

Efekty dla przetwórstwa i budownictwa
Natychmiastowy wynik (dotyczący natychmiastowego wpływu) pokazał, że wzrost płacy minimalnej o 10% spowoduje zwiększenie nominalnego przeciętnego wynagrodzenia o 0,97% w przetwórstwie i o 2,17% w budownictwie. Następnie oszacowano alternatywne modele ekonometryczne, których zmienne zastąpiono ich 3, 6, 9 i 12-miesięcznymi średnimi ruchomymi. To pozwoliło na zobaczenie zmian w wynagrodzeniach z różnych opóźnieniem.

Grupa firm objęta badaniem zatrudnia co najmniej 10 pracowników. Tymczasem większość osób zarabiających płacę minimalną pracuje w mikroprzedsiębiorstwach. Stąd wyniki w krótkim okresie są nieznacznie mniejsze, niż wynikałoby to z bezpośrednich obliczeń udziału pracowników zarabiających płacę minimalną w tych sektorach.

Efekty w sektorze usług
W celu oszacowania wpływu podwyżki płacy minimalnej na poziom przeciętnego wynagrodzenia w sektorze usług posłużono się podobnym modelem ekonometrycznym jak w szacunkach przedstawionych wyżej. Dynamikę płac minimalnych uzależniono od tych samych czterech czynników, co przy efektach dla sektorów budownictwa i przetwórstwa. Wyniki analizy w krótkim okresie uzyskano oddzielnie dla wynagrodzeń w 4 branżach sektora usług, dla firm zatrudniających co najmniej 50 pracowników.

Wyniki odczytuje się jak w poprzednich szacunkach – dla przykładu wzrost płacy minimalnej o 10% spowoduje zwiększenie nominalnego przeciętnego wynagrodzenia o 1,6% dla handlu hurtowego, detalicznego oraz naprawy pojazdów samochodowych. Obliczenia uzyskano tylko dla wymienionych 4 branż spośród 10 analizowanych. Wiąże się to z wysokim odsetkiem osób zarabiających powyżej płacy minimalnej w pozostałych 6 branżach.

Efekty w mikroprzedsiębiorstwach sektora usług
Oddzielnie przeanalizowano sytuację w firmach zatrudniających mniej niż 10 pracowników. W mikroprzedsiębiorstwach odsetek osób zarabiających płacę minimalną jest wysoki, więc wpływ podwyżki płacy minimalnej na wynagrodzenia będzie silny. W krótkim okresie taki wpływ wyniesie co najmniej udział pracowników zarabiających płacę minimalną pomnożony przez skalę podwyżki płacy minimalnej.

Wzrost płacy minimalnej o 10%, przyczyni się do wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w „zakwaterowaniu i usługach gastronomicznych” o 5,7%, „handlu i naprawie pojazdów samochodowych” o 4,6%, w „administrowaniu i działalności wspierającej” oraz „transporcie i gospodarce magazynowej” o 3,9%, w „edukacji” o 3,4%, w „działalności finansowej i ubezpieczeniowej” i „opiece zdrowotnej o 3,0%, w „obsłudze rynku nieruchomości” o 2,6%, a w „informacji i komunikacji” o 2,4%.

Wpływ podwyżki płacy minimalnej na zatrudnienie

Do oszacowania wpływu podwyżki płacy minimalnej na poziom zatrudnienia posłużono się analizą scenariuszową. W pierwszym scenariuszu (bazowym) założono wzrosty płacy minimalnej zgodne z zapowiedziami rządu, czyli poziom 3 000 PLN osiągnięty w 2021 roku oraz 4 000 PLN w 2024 roku. Drugi scenariusz (alternatywny) przypuszcza dla lat 2020-2024 tempo zwiększania płacy minimalnej na poziomie 7,1% (poziom z 2019 roku). W scenariuszu bazowym płaca minimalna w 2024 roku wyniesie 4 000 PLN, a w scenariuszu alternatywnym 3 177 PLN. Oddziaływanie wzrostu płacy minimalnej rozważono w kontekście całej gospodarki (według danych Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności) oraz dla sektora przedsiębiorstw.

Efekty w ramach sektora przedsiębiorstw
Analizowany sektor przedsiębiorstw obejmuje firmy zatrudniające powyżej 9 osób. W szacunku posłużono się modelem ekonometrycznym oszacowanym na danych kwartalnych za lata 2006-2019. Roczna dynamika zatrudnienia w sektorze przedsiębiorstw została uzależniona od czterech czynników – realnego tempa wzrostu wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw, dynamiki PKB (reprezentującej popyt na pracę), stopy inwestycji (zmienna obrazująca kapitał zamiast pracy) oraz rocznej zmiany ilorazu nominalnej płacy minimalnej i przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw.

Na podstawie przeprowadzonej symulacji oszacowano, że tempo wzrostu zatrudnienia w scenariuszu bazowym wyniesie dla lat 2020-2021 o 1,0-1,1 punktów procentowych mniej niż w scenariuszu alternatywnym. W 2024 roku poziom zatrudnienia ukształtuje się na poziomie o 3,5% niższym (ok. 200 tys. pracowników mniej) przy silnym wzroście płacy minimalnej, niż gdyby płaca minimalna rosła w takim samym tempie jak w 2019 roku.

Efekty w ramach całej gospodarki
Kolejna symulacja dotyczy stopnia wpływu podwyżek płacy minimalnej na konkurencyjność polskiej gospodarki w zakresie kosztów pracy. Taka konkurencyjność to inaczej koszt pracy przypadający na jednostkę wytworzonej produkcji.

Do wcześniej przedstawionych analiz scenariuszowych (bazowej i alternatywnej) dodano inne warianty przedsiębiorstw (pesymistyczny, umiarkowany i optymistyczny), które mają uwzględniać różne reakcje firm. Scenariusz pesymistyczny charakteryzuje się największym spadkiem zatrudnienia – firmy zrekompensują wzrost wynagrodzeń redukcją zatrudnienia. W tym wariancie liczba zatrudnionych w 2024 roku ukształtuje się o 3,1% niżej (ok. 455 tys. osób mniej) od scenariusza bazowego. W scenariuszu umiarkowanym założono, że firmy tylko w połowie zrekompensują podwyżki wynagrodzeń ograniczeniem zatrudnienia. Wtedy liczba pracujących w 2024 roku wyniesie o 1,9% niżej (ok. 280 tys. osób mniej) niż w scenariuszu bazowym. Ostatni wariant optymistyczny przewiduje, że firmy nie zdecydują się na redukcję zatrudnienia, a zastosują inne rozwiązania np. podwyżki cen. W scenariuszu optymistycznym zatrudnienie będzie o 0,7% niższe (ok. 104 tys. osób mniej) niż w scenariuszu bazowym.

Wpływ podwyżki płacy minimalnej na inflację

We wcześniejszym punkcie zwrócono uwagę, że firmy mogą redukować koszty pracy poprzez podnoszenie cen swoich produktów. W celu oszacowania wpływu podwyżki płacy minimalnej na inflację posłużono się danymi z bazy PONT Info oraz GUS oraz uwzględniono udział łącznych kosztów płacowych w przychodach przedsiębiorstw. Dodatkowo wzięto pod uwagę strukturę zakupów dokonywanych przez gospodarstwa domowe (koszyk inflacyjny).

Według szacunków wzrost płacy minimalnej o 10% oddziałuje w kierunku wzrostu cen towarów kupowanych przez gospodarstwa domowe średnio o 0,13%, a cen usług o 0,48%. Przeliczając szacunek przez strukturę koszyka inflacyjnego (72% wydatków na towary i 28% wydatków na usługi) wzrost płacy minimalnej o 10% oddziałuje w kierunku zwiększenia wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych o 0,23%. Na podstawie analiz scenariuszowych, w scenariuszu bazowym tempo wzrostu cen w ujęciu rocznym ukształtuje się na poziomie wyższym o 0,2 punktu procentowego w latach 2020-2021, niż przy stałym poziomie podwyżek płacy minimalnej. W kolejnych latach wpływ tej podwyżki na dynamikę cen będzie coraz słabszy i wyniesie 0,05 punktu procentowego w 2024 roku.

Niepełna transmisja pomiędzy kosztami pracy a cenami produktów
Do analizy wpływu podwyżki płacy minimalnej na inflację skorzystano także z innego podejścia. Użyto autorskiego wielorównaniowego modelu polskiej gospodarki, który obejmuje 155 zmiennych i jest podobny pod względem konstrukcji ekonometrycznej do jednego z modeli stosowanych przez Narodowy Bank Polski. Model uwzględnia powiązania między zależnościami na rynku pracy (np. stopa bezrobocia, zatrudnienia), determinantami kształtowania się cen (np. inflacja bazowa, ceny nośników energii) oraz tzw. rachunkami narodowymi (np. PKB, konsumpcja, eksport, import). Umożliwia to pogłębioną analizę sytuacji gospodarczej.

Ponownie posłużono się dwoma scenariuszami, o takich samych założeniach jak opisane wcześniej. Przyjęto, że głównym kanałem oddziaływania wyższej płacy minimalnej na inflację będzie zmiana kosztów pracy przypadających na jednostkę wytworzonej produkcji.

Na podstawie modelu oszacowano, że w 2021 roku i na początku 2022 roku inflacja ukształtuje się na poziomie ok. 0,17 punktu procentowego wyższym, niż przy stałym poziomie podwyżek płacy minimalnej. W kolejnych kwartałach efekty te będą maleć i w 2024 roku inflacja bazowa będzie wyższa o 0,05 punktu procentowego niż w scenariuszu alternatywnym. Warto pamiętać, że podwyżka cen będzie następować z pewnym opóźnieniem względem podnoszenia płacy minimalnej.