Wynagrodzenia w polskiej armii w roku 2009 - część I

30 kwietnia 2009 roku Siły Zbrojne RP liczyły 115 830 żołnierzy. Największą część tej grupy stanowią podoficerowie zawodowi. Jest ich około 41 540. Oprócz nich mamy 127 generałów, 22 370 oficerów, 14 240 szeregowych zawodowych i wciąż aż 37 600 żołnierzy niezawodowych. Do końca 2010 roku wojsko ma do zrealizowania dwa główne cele kadrowe. Po pierwsze ma liczyć 120 000 żołnierzy. O ile dotychczas armia musiała tylko redukować etaty, o tyle w kwietniu pojawił się niedobór ponad 4 000 osób. Niemniej jednak do zrealizowania tego celu droga już niedaleka. Drugi cel to osiągnięcie liczby 113 000 żołnierzy zawodowych i 7 000 żołnierzy niezawodowych bądź w służbie kandydackiej. To może być zadaniem trudniejszym i zależy od tego na ile atrakcyjnym i konkurencyjnym pracodawcą będzie Armia. Jak czytamy w materiałach do programu profesjonalizacji wojska za główne czynniki powiązane z wynagrodzeniami i mające motywować do wstąpienia w szeregi sił zbrojnych zalicza:

• konkurencyjne wynagrodzenie,
  
• dodatek za posiadane kwalifikacje zawodowe i długoletnią służbę,
  
• świadczenie mieszkaniowe,
  
• zabezpieczenie warunków socjalnych w miejscu pracy,
  
• warunki do rozwoju zawodowego w wojsku,
  
• program pomocy rekonwersyjnej.

Sprawdźmy więc, na co dokładnie mogą liczyć żołnierze i czy rzeczywiście zachęca to do pracy w Armii. Ze względu na obszerność tematu część I obejmuje aspekty związane z uposażeniem zasadniczym, dodatkami specjalnymi, dodatkiem służbowym i dodatkiem za długoletnią służbę. Powstała ona na podstawie odpowiednich ustaw i rozporządzeń ministra obrony.

Uposażenie zasadnicze

Najważniejszym składnikiem pensji żołnierza zawodowego jest uposażenie zasadnicze. Jego wysokość zależy od grupy uposażenia, do jakiej kwalifikuje się żołnierz, czyli de facto od jego stopnia. Grup uposażenia jest aż 39. Sposób zakwalifikowania stopni w hierarchii wojskowej do poszczególnych grup i odpowiednie stawki uposażenia zasadniczego określają rozporządzenia ministra obrony. Dokładniej są to: rozporządzenie ministra obrony z dnia 27 listopada 2008 zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia grup uposażenia oraz rozporządzenie ministra obrony z dnia 8 stycznia 2009 zmieniające rozporządzenie w sprawie stawek uposażenia zasadniczego żołnierzy zawodowych. Stawki zdecydowanie wyższego uposażenia, które przysługuje żołnierzom w czasie mobilizacji, wojny i stanu wojennego, określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17.02.2009.



Jak wylicza MON, przeciętne uposażenie zasadnicze żołnierza zawodowego będzie wynosić w 2009 roku około 4 000 PLN brutto. To kwota rzeczywiście konkurencyjna porównaniu do przeciętnego wynagrodzenia w na przykład przedsiębiorstwach (w maju 2009 r. wyniosło ono 3294, 76 PLN). Ale to dane zbyt ogólne i postarajmy się je uszczegółowić.

Hierarchię w wojsku można porównać do hierarchii w każdej innej organizacji. Generałowie odpowiadają dyrektorom, oficerów można uznać za kierowników wyższego szczebla, a podoficerów za kierowników niższego szczebla. Szeregowcy będę oczywiście pracownikami szeregowymi. Czy zatem w zestawieniu poszczególnych grup uposażenie zasadnicze żołnierzy jest wciąż konkurencyjne z wynagrodzeniem podstawowym dla odpowiednich grup stanowisk w cywilnych miejscach pracy? W tabeli 2 przedstawiono przeciętne uposażenie zasadnicze w poszczególnych korpusach wyliczone jako średnia wynagrodzeń zasadniczych dla stopni wchodzących w skład danego korpusu.



Uwzględniając tabelę 2, minimalne, maksymalne i średnie wynagrodzenie w poszczególnych korpusach będzie się kształtowało tak, jak zaprezentowano to na wykresie 1.



Wykres 2 przedstawia najważniejsze dla tej części artykułu porównanie. Zestawiono na nim średnie wynagrodzenia w poszczególnych korpusach i średnie wynagrodzenia na odpowiednich stanowiskach cywilnych.



Okazuje się, że płace w poszczególnych kategoriach nie różnią się znacząco. Na wyższe wynagrodzenie zasadnicze w porównaniu do stawek w gospodarce mogą liczyć szeregowi, oficerowie i generałowie. W przypadku generałów różnica mogłaby być większa, ale w wynagrodzeniu przeciętnym dyrektorów uwzględniono również zarządy przedsiębiorstw. Gdy je wyłączyć z analizy to średnie miesięczne wynagrodzenie dyrektora wynosi 9 224 PLN, czyli jest niższe od generalskiego o 1 581 LN. Można więc powiedzieć, iż płaca podstawowa w wojsku z powodzeniem może konkurować z zasadniczą płacą rynkową. Problemem dla armii może być nisze od rynkowego wynagrodzenie zasadnicze oferowane stosunkowo dużym grupom czyli podoficerom i młodszym oficerom.
Trzeba jeszcze wziąć pod uwagę, iż dane o wynagrodzeniach w gospodarce pochodzą z roku 2008. W początkach bieżącego roku już mieliśmy do czynienia ze spadkiem przeciętnego wynagrodzenia i raczej nic nie wskazuje na to by płace w 2009 roku odnotowały jakiś spektakularny wzrost. Dodatkowo etat w wojsku to etat pewny, a bezpieczeństwo zatrudnienia to jeden z dominujących bieżących problemów pracujących.

Dodatki

Wynagrodzenie zasadnicze to nie jedyny czynnik motywujący do wstąpienia w szeregi wojska. Armia proponuje również wiele dodatków i benefitów. Długości ich listy nie powstydziłaby się większość przedsiębiorstw. Należy jednak pamiętać o dwóch zasadach. W przypadku gdy żołnierz spełnia warunki uprawniające go do otrzymania kilku dodatków specjalnych, otrzymuje tylko jeden z nich, o najwyższej stawce miesięcznej. Z kolei pobieranie dodatku specjalnego nie pozbawia żołnierza prawa do otrzymania świadczeń innego rodzaju jak na przykład dodatek służbowy, dodatek za długoletnią służbę, trzynasta pensja itp.

Dodatki specjalne

To jedne z najważniejszych w polskiej armii dodatków do uposażenia zasadniczego. Ich konstrukcja oparta jest o kwotę bazową wynoszącą 1 500 PLN. Przysługują one żołnierzom pełniącym służbę w szczególnych warunkach. Zalicza się do nich:

1. Wykonywanie lotów w składzie załóg powietrznych. Aby otrzymać dodatek z tego tytułu, żołnierz musi mieć w opisie swojego stanowiska służbowego wpisany obowiązek wykonywania lotów. Dodatkowo, w ciągu roku musi on wykonać przynajmniej 30 godzin lotu samolotem naddźwiękowym lub 40 godzin innym wojskowym statkiem powietrznym.





Specjalnym traktowaniem mogą się cieszyć piloci samolotów F-16. Przysługujące im mnożniki kwoty bazowej zwiększają się w zależności od okresu przez który wykonują loty tym typem samolotu.



Wymaganą normę godzin potrzebnych do otrzymania dodatku można wypracować zdecydowanie szybciej niż to się wydaje. Każda godzina lotu w strefie działań wojennych liczy się za trzy. Latający samolotami naddźwiękowymi lub śmigłowcem pokładowym Marynarki Wojennej mogą normę wypracować dwa razy szybciej, gdyż wojsko liczy każdą godzinę za sterami takiego samolotu lub helikoptera za dwie. Godzinę lotu samolotem odrzutowym poddźwiękowym traktuje się jak 1,5 godziny, a śmigłowcem innym pokładowy MW – 1,2 godziny.

Dodatkowo warto pamiętać, iż pod warunkami posiadania dziesięcioletniego stażu i wykonania przynajmniej 30 lub 40 godzin lotu rocznie (w zależności od typu samolotu) wojsko wypłaci po zakończeniu roku kalendarzowego jeszcze dodatek jednorazowy. Jego wartość wyniesie od 300%-600% przysługującego dodatku specjalnego. Dokładna kwota zależy od posiadanego stażu.

Na dodatek specjalny mogą również liczyć żołnierze zawodowi zajmujący się bezpośrednią obsługą statków powietrznych. W tym przypadku mnożnik kwoty bazowej wacha się od 0,1-0,3 w zależności od czasu służby na stanowiskach objętych dodatkiem. Mnożnik jest wyższy o 0,1 dla obsługujących samoloty F-16.

2. Pełnienie służby na okrętach przebywających na morzu. Wysokość dodatku przeznaczonego dla marynarzy zależy od doświadczenia zawodowego i rodzaju jednostki, na której pływa. Mnożniki kwoty bazowej, uwzględniające te dwa czynniki pokazano w tabeli 6.



Dodatek jest przyznawany tym, którzy w ciągu roku przebywają na morzu przynajmniej 30 dni w wymiarze nie mniejszym niż 6 godzin dziennie. Co ciekawe, każdy żołnierz zawodowy wykonujący czynności służbowe na okrętach Marynarki Wojennej ma prawdo do dodatku. Wtedy za każdy dzień połączony z przynajmniej sześcioma godzinami spędzonymi na morzu otrzyma 1/30 najniższej miesięcznej stawki dodatku, uzależnionej od typu okrętu.

3. Wykonywanie zadań podwodnych przy użyciu sprzętu nurkowego. Ten dodatek również zależy od czasu, jaki żołnierz poświęcił w ciągu swej kariery na wykonywanie tego typu zadań. Waha się on od 0,3 kwoty bazowej dla tych, którzy pod wodą spędzili mniej niż 500 godzin do 0,6 dla mających doświadczenie w wymiarze ponad 1500 godzin. Dodatkowo, dla nurków wykonujących zadania w głębinowym sprzęcie nurkowym zasilanym mieszaniną oddechową, mnożniki zwiększają się o 0,3. Aby mieć prawo do dodatku trzeba w ciągu roku spędzić na zadaniach związanych z przebywaniem pod wodą od 30 do 90 godzin, w zależności od rodzaju używanego sprzętu.

4. Wykonywanie skoków ze spadochronem. Konstrukcja dodatku nie jest szczególnie skomplikowana. Jego wysokość zależy po prostu od liczby wykonanych skoków.



5. Bezpośrednie zwalczanie terroryzmu lub szkolenie w jego zwalczaniu. Wysokość dodatku zależy od stanowiska, które uwzględnia stopień wojskowy oraz od lat służby w Jednostce Wojskowej nr 2305 (GROM), zajmującej się zwalczaniem terroryzmu.



Jest to jeden z nielicznych przypadków, gdy mnożnik dodatku nie jest ściśle określony ustawą, a podany jest tylko przedział. Zdecydowano się na takie rozwiązanie ze względu na szeroki zakres obowiązków i różnorodność sytuacji, z którymi spotykają się żołnierze jednostki 2305. Oprócz stanowiska i stażu uwzględnia się też takie czynniki jak stopień trudności zadań, wywiązywanie się z obowiązków, liczbę podległych żołnierzy, ryzyko utraty zdrowia lub życia, poziom wyszkolenia.

6. Wykonywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych lub dochodzeniowo-śledczych w Żandarmerii Wojskowej oraz praca w Służbie Kontrwywiadu Wojskowego lub w Służbie Wywiadu Wojskowego. Wysokość mnożnika kwoty bazowej dla Żandarmów zależy od czasu służby na stanowiskach objętych dodatkiem i wynosi od 0,3 (poniżej 10 lat) do 0,5 (powyżej 20 lat). W służbach wywiadowczych dodatek jest zdecydowanie bardziej zróżnicowany i waha się od 0,04 (60 PLN) aż do 2,5 (3 000 PLN) kwoty bazowej. W tym przypadku jego przyznanie opiera się na takich przesłankach jak wywiązywanie się żołnierza z obowiązków, zakres obowiązków oraz posiadane kwalifikacje.

7. Rozminowywanie terenu, oczyszczanie terenu z przedmiotów wybuchowych lub niebezpiecznych. Konstrukcja tego dodatku jest bardzo prosta. Żołnierz, który zajmuje się takimi czynnościami otrzymuje po prostu dodatek w wysokości 0,6 kwoty bazowej czyli 900 PLN. Przyznanie dodatku zależy od ryzyka utraty zdrowia lub życia, uciążliwości i niebezpieczeństw, a także od poziomu wyszkolenia specjalistycznego żołnierza.

8. Uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia warunki pełnienia służby. Dodatek jest przyznawany, jeśli żołnierz przynajmniej połowę swego czasu służby pełni w warunkach szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych. Wartość pieniężna tego dodatku jest dość niska, zależy od stopnia uciążliwości (czterostopniowa skala) i wynosi od 0,05 (75 PLN) do 0,12 (180 PLN) kwoty bazowej miesięcznie. Wykaz szkodliwych i uciążliwych warunków zawiera liczący 40 pozycji załącznik do rozporządzenia ministra.

9. Wykonywanie zadań związanych z zapobieganiem skutkom klęsk żywiołowych, usuwaniem powstałych skutków, ratownictwem. Zadania tego typu muszą być wykonywane poza jednostką macierzystą i żołnierzowi przysługuje wtedy 0,03 kwoty bazowej za każdy dzień pracy.

Dodatek służbowy

Jest to jeszcze jeden rodzaj dodatku opartego o kwotę bazową. W pierwotnym zamyśle przeznaczono go dla oficerów na stanowiskach dowódczych. Jednakże kolejne rozporządzenia ministrów obrony poszerzały grono uprawnionych do jego pobierania. Wypłacany jest w cyklu miesięcznym i aktualnie obejmuje różne struktury wojska, stanowiska i przydziały.



Jak łatwo zauważyć dodatek służbowy w większości przypadków jest zdecydowanie niższy niż dodatek specjalny.

Dodatek za długoletnią służbę

W zasadzie nazwa w pełni charakteryzuje ten dodatek. Jego konstrukcja również jest bardzo prosta: im dłużej żołnierz służy, tym wyższy dodatek otrzymuje. Warto pamiętać, iż dodatek ten nie jest liczony od kwoty bazowej, a od wynagrodzenia zasadniczego. To jego ogromna zaleta, gdyż wraz z długością służby wzrasta nie tylko procent dodatku, ale zazwyczaj jeszcze bardziej zwiększa się jego podstawa.



Do okresu służby branego pod uwagę przy ustalaniu wysokości dodatku zalicza się:

• pełnienie zawodowej służby wojskowej,
  
• pełnienie służby w charakterze kandydata a żołnierza zawodowego,
  
• odbycie zasadniczej i nadterminowej służby wojskowej,
  
• odbycie przeszkolenia wojskowego,
  
• odbyte ćwiczenia wojskowe,
  
• odbywanie okresowej służby wojskowej,
  
• pełnienie służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.

Na dodatku służbowym kończy się pierwsza część opracowania dotyczącego wynagrodzeń w polskiej armii. Pomimo, iż kilka ważnych aspektów nie zostało poruszonych, to z dotychczasowych ustaleń wyłania się obraz konkurencyjnego, rozbudowanego, dość nowoczesnego i siłą rzeczy kosztownego systemu wynagradzania. Na jakie jeszcze przywileje mogą liczyć żołnierze odpowie część II opracowania.