Ograniczona dopuszczalność potrącenia
Art. 87 KP wskazuje, że potrąceniu podlegają kwoty egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych, zaliczki udzielone pracownikowi, kary pieniężne z tytułu odpowiedzialności porządkowej oraz kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Pracownik może wyrazić zgodę na dokonywanie potrąceń również z innych należności. Zgoda taka musi być wyrażona w formie pisemnej.
Dopuszczalność potrącenia na podstawie zgody ma jednak granice. W przypadku potrąceń dokonywanych na rzecz pracodawcy wolna od potrąceń musi pozostać kwota minimalnego wynagrodzenia netto, natomiast w przypadku potrąceń na rzecz podmiotu innego niż pracodawca wolne od potrącenia pozostaje 80% kwoty minimalnego wynagrodzenia netto.
Warunki dotyczące zgody
Jak zostało wyżej wskazane, zgoda musi zostać wyrażona na piśmie (art. 91 §1 KP). Sąd Najwyższy wyraził także pogląd, wedle którego zgoda może mieć charakter następczy – może zostać wyrażona już po wypłacie wynagrodzenia, jeżeli pracownik uznaje dług (wyr. z dnia 03.08.2012 r., sygn. I BP 2/12). Czy to oznacza, iż może mieć także charakter uprzedni, bez równoczesnego wskazania kwoty potrącenia?
Kwestia ta została rozstrzygnięta w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2004 roku, sygn. I PK 529/03. W przedmiotowej sprawie pracownik będący kierownikiem magazynu przyjął na siebie odpowiedzialność za powierzone mu mienie pracodawcy, zobowiązując się do zapłaty równowartości poniesionej szkody w wypadku powstania ewentualnych niedoborów czy też wystąpienia innej szkody. Gdy podczas nieobecności pracownika w pracy z powodu przebywania na zwolnieniu lekarskim stwierdzono niedobór w magazynie, kwota, której brakowało była potrącana z wynagrodzenia przysługującego pracownikowi na przestrzeni kilku miesięcy. Pracownik domagał się przed sądem zwrotu całej potrąconej kwoty.
Sąd Najwyższy podkreślił, iż niedopuszczalne i nieskuteczne jest potrącenie należności, podczas gdy zgoda pracownika nie obejmuje ani zasadności potrącenia ani wysokości potrąconej kwoty. Wobec powyższego pracodawca nie mógł zobowiązać pracownika do wyrażenia zgody na dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia kwot niedoborów, mogących powstać w przyszłości niezależnie od tego z czyjej winy powstał niedobór oraz w jakiej wysokości.
Zgoda „blankietowa” niedopuszczalna
Przepisy KP dotyczące potrąceń znajdują się w rozdziale dotyczącym ochrony wynagrodzenia. Istotne znaczenie ma ich gwarancyjny charakter, służą temu, aby pracownik nie pozostał bez środków do życia. Gdyby tak nie było, przepisy te byłyby zbędne, ponieważ każdorazowo wystarczyłoby zobowiązać pracownika do wypełnienia stosownego blankietu. Właśnie dlatego prawodawca określił granice potrącenia w akcie o randzie ustawowej, wynagrodzenie jest jednym z istotnych elementów stosunku pracy, a prawo do godziwego wynagrodzenia jedną z podstawowych zasad systemu prawa pracy.
